Recensie: Vincent Hunink — De Germanen (Tacitus’ Germania)

door Boppo Grimmsma

Cornelius Tacitus, geboren rond 55 n.o.j. en gestorven na 117, was een Romeins historicus uit een gegoede familie. In twee van zijn werken, de Historiae/Annales en De origine et situ Germanorum (vaak Germania genoemd), doet hij belangrijke mededelingen over de geloofsvoorstellingen van de heidense Germanen. De Germania is een algemeen overzicht van de Germaanse cultuur, gevolgd door een overzicht van bijzonderheden per stam.

De belangrijkste opmerkingen die Tacitus maakt betreffende de Germaanse religie zijn onder andere:

• de cultus in het Semnonenwoud (blz. 84)
• de cultus van Nerthus (blz. 85)
• de afstammingsmythe van de Germaanse volken (blz. 62)

Tacitus, C., Het leven van Agricola; De Germanen, Vertaald door Vincent Hunink, Athenaeum Polak & Van Gennep, Amsterdam 2000 (ISBN 9025353231)

In 2000 verscheen eindelijk weer een Nederlandse vertaling van een van de belangrijkste schriftelijke bronnen over de Germaanse mythologie: de Germania van Tacitus. In Duitsland verschenen regelmatig vertalingen en commentaren van de Germania, maar voor zover bekend verscheen de laatste Nederlandse vertaling in 1963 door J.W. Meijer. In het Fries verscheen Tacitus’ Germania in 1937 van de hand van W. Kok.

Veel hedendaagse onderzoekers gaan ervan uit dat Tacitus zijn werken met een bepaalde bedoeling voor zijn Romeinse publiek schreef. De Germanen stelt hij voor als de “nobele wilde”, waar de moreel bedorven stedelingen een voorbeeld aan zouden kunnen nemen (Simek, R., Lexikon der germanischen Mythologie, 1995).

Vincent Hunink schrijft er het volgende over: “Via andere teksten en vooral door archeologische vondsten is de laatste decennia steeds meer duidelijk geworden over de Germaanse cultuur. Tacitus’ beschrijvingen blijken meestal onvolledig, vertekend of zelfs geheel onjuist.” Hunink geeft echter geen voorbeelden van deze “onjuiste beeldvorming”, en ook geeft hij geen bronnen waar ik voorbeelden kan vinden. Als kritisch lezer zal ik zelf het werk van andere onderzoekers moeten bestuderen om tot een overwogen oordeel te komen (ik ben vaak genoeg bedonderd door te eenzijdige meningen van Nederlandse onderzoekers).

Ik pak het Lexikon der germanischen Mythologie van Rudolf Simek (1995) erbij, en daarin lees ik: “Deze ‘zedenspiegeltheorie’ heeft, bij het schrijven van de stukjes over de Germaanse religie, geen grote rol gespeeld”!

Het net verzorgde boekwerkje heeft een harde kaft en is 107 bladzijden dik. Hunink heeft gekozen voor de titel De Germanen in plaats van het meest gebruikelijke Germania. In de tekst gebruikt hij de twee titels ook nog eens door elkaar (zie blz. 98 waar hij spreekt van Germania). Waarom hij kiest voor De Germanen legt hij niet uit. Het schept verwarring; potentiële kopers van het boek zullen op het internet tevergeefs de zoekopdracht “Germania” intypen.

Na een korte inleiding (met enkele moraliserende opmerkingen) volgt de vertaling van Agricola en daarna die van Germania. De vertaling leest erg prettig. Tacitus schrijft zelf ook kort en bondig, wat het lezen van zijn teksten vergemakkelijkt.

Van beide vertalingen zijn noten met uitleg toegevoegd, evenals een register en een kaart van Europa met de stammen. De noten zijn voor geïnteresseerden in het heidendom veelal te summier (5 bladzijden). Het kaartje geeft met namen aan waar de verschillende stammen, die in de Germania beschreven worden, gewoond hebben. Veel leuker was het geweest om bijvoorbeeld met kleuren aan te geven waar het woongebied precies lag. En waar is het kaartje van de Britse stammen?

Ongeveer 35 bladzijden gaan over de Agricola. Voor ons is dit deel minder interessant, omdat het een beschrijving betreft van een Romeinse veldtocht in Brittannië. Het boekje kost 18,50 Euro; zonder de vertaling van de Agricola erbij had het boekje ongeveer 1/3 goedkoper kunnen zijn.

Conclusie: 18,50 Euro is te duur voor een boekje met weinig achtergrondinformatie, alhoewel de vertaling prettig leest.

2 HAMERS

Tip: wachten tot het boekje bij een antiquaar te koop is, of anders: voor iets meer dan 40 Euro is een recente Engelse vertaling met zeer uitgebreide wetenschappelijke commentaren te koop: Rives J.B., Tacitus: Germania, with an introduction and commentary, Oxford University Press, 1999. 346 blz. ISBN 0-19-924000-0

Terug