De Maas was heilig in een ver verleden

Artikel uit De Gelderlander van 07-12-2000

Door onze verslaggever

MAAS EN WAAL - De Maas en andere rivieren in het gebied van de Nederrijn werden in het verre verleden beschouwd als heilige rivieren. Er werden offers aan gebracht, beweert de Amsterdamse archeoloog Roymans, professor aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

Van de belangrijkste archeologische vondsten in ons land is het gros in rivieren gevonden. Tot nog toe deden deskundigen dit doorgaans af als ’toeval'.

De artefacten (door mensenhanden gemaakte voorwerpen) zouden per ongeluk - bijvoorbeeld bij gevechtshandelingen aan rivieroevers - in het water geraakt zijn, of door de stroom meegevoerd. Roymans stelt daar een opmerkelijke hypothese tegenover: “Rivieren als de Maas werden in de late IJzertijd en vroege Middeleeuwen bevaren en bevist, maar ze waren om nog een andere reden belangrijk; de inheemse stammen brachten ze in verband met hogere machten. De kostbaarheden als zwaarden, helmen en mantelspelden die we op grote schaal in het water aantreffen, moeten gezien worden als offers.”

Roymans’ theorie is gebaseerd op eigen onderzoek in het gebied van de Nederrijn. De archeoloog heeft ook een aantal bewijzen voor zijn stelling over de rituele betekenis van de Maas en andere rivieren. Het belangrijkste vond hij onlangs iets voorbij Alphen, bij Kessel/Lith. Waar Maas en Waal bij elkaar komen, ontstond aan het eind van de tweede eeuw voor Christus een ritueel complex van bovenregionale betekenis. Roymans diepte er uit het water onder meer gordelhaken, bronzen ketels en liefst twintig fraaie zwaarden op. Uit gesprekken met baggeraars weet hij dat er de laatste jaren nog veel meer gevonden is dat vaak bij het oud ijzer belandde.

De baggeraars vertellen ook dat veel van de gevonden zwaarden waren opgerold. Ook daarvoor heeft Roymans een verklaring: “Voordat een zwaard werd geofferd, werd het ongeschikt gemaakt voor de strijd.”

Ook bij Roermond lag in de IJzertijd een groot ritueel complex. Bij de monding van de Roer in de Maas zijn vijf zwaarden gevonden en een beeld van de godin Rura, die wellicht haar naam aan de Roer gegeven heeft. Maar dit is volgens de Amsterdamse wetenschapper slechts het topje van de spreekwoordelijke ijsberg. Veel, weet hij, is hier bij baggerwerkzaamheden verloren gegaan. Roymans acht de kans groot dat de komende jaren in Limburg meer bewijzen voor zijn stelling opduiken.

Het offeren in rivieren, waarmee rond 600 voor Christus werd begonnen, ging in de Romeinse tijd door. Roymans bestudeerde vijftig helmen uit de eerste vier eeuwen van onze jaartelling die in Nederrijnse rivieren zijn gevonden. Het merendeel daarvan blijkt uit de eerste eeuw te dateren. De oogst uit de tweede en derde eeuw is veel magerder, die uit de vierde eeuw bijna nul. Dat kan volgens Roymans geen toeval zijn: “Er waren al die tijd evenveel Romeinse soldaten aan de grenzen en je kunt niet zeggen dat ze in de eerste eeuw toevallig veel meer helmen verloren hebben dan in de eeuwen daarna.”

Hij concludeert: na de eerste eeuw wordt het offeren aan rivieren tijdelijk minder populair. Er wordt dan op het land geofferd; in praalgraven en op cultusplaatsen. Het rituele aanzien van rivieren nam daarna echter weer toe om pas in de volle Middeleeuwen (rond 1000 na Chr.) geleidelijk weg te ebben.